Zwangerschap – vóór je zwanger wordt
Zwanger worden
Bespreek het altijd met je huisarts, reumaverpleegkundige en reumatoloog wanneer je zwanger wilt worden. Dat geldt ook als je partner een reumatische ziekte heeft. Als je ziekte goed onder controle is, helpt dit over het algemeen ook om sneller zwanger te worden. Voor een zo goed mogelijke gezondheid van jezelf en je kindje is het belangrijk dat je ziekteklachten onder controle zijn, voordat je zwanger wordt. Dit kan ook helpen om de kans op een te vroege bevalling, een lager geboortegewicht van je baby of een miskraam te verminderen.
Uit onderzoek kwam naar voren, dat maar 1 op de 5 patiënten om begeleiding van de reumatoloog vraagt bij het plannen van de zwangerschap. Als je de plannen bespreekt met meer dan één arts, kunnen zij je gezamenlijk helpen bij het opzetten van een persoonlijk behandelplan en bij de beantwoording van eventuele vragen.
Vruchtbaarheid
De meeste reumatische ziekten maken je niet minder vruchtbaar. Reuma kan er indirect wél voor zorgen, dat je een kleinere kans hebt om zwanger te worden, bijvoorbeeld als je: • door pijn en vermoeidheid minder vaak seks hebt of • het langer duurt dan gewoonlijk om zwanger te worden. Bij mannen met een vorm van ontstekingsreuma lijkt het hormoon testosteron gaandeweg af te nemen.
Er zijn vormen van reuma, waarbij je moeilijk zwanger kunt worden:
• Reumatoïde Artritis (RA). Je kunt bij reumatoïde artritis verminderd vruchtbaar zijn en er langer over doen om zwanger te worden dan als je geen reuma hebt. Uit onderzoek is gekomen, dat je er met reumatoïde artritis (RA) gemiddeld 6 maanden langer over doet om zwanger te raken, terwijl het gemiddelde 3 maanden is. Het hebben van een actieve ziekte, waarbij veel ontstekingen voorkomen, lijkt een belangrijke oorzaak van de verdubbeling van die tijd. Er kwam ook naar voren, dat bij vrouwen met deze ziekte de eierstokken sneller verouderen. Vrouwen met reumatoïde artritis kunnen, volgens de onderzoekers, er het beste voor zorgen, dat ze op iets jongere leeftijd kinderen krijgen.
• Systemische lupus erythematodes (SLE). Wil je zwanger worden als je systemische lupus erythematodes hebt? Bespreek je kinderwens dan zo snel mogelijk met je arts. Je kunt advies krijgen over het moment, waarop je het beste kunt proberen zwanger te worden. Misschien moet je medicijngebruik aangepast worden. Als jij en je partner een kindje willen, dan kun je dit het beste minstens 12 maanden eerder bespreken met je reumatoloog. Die tijd wordt door de reumatoloog en gynaecoloog gebruikt om met je te bespreken wat de mogelijkheden en risico’s voor je zijn bij een eventuele zwangerschap. Ook wordt besproken welke aanpassingen in het gebruik van je medicijnen nodig zijn, voordat je zwanger wordt. Als je medicijnen gebruikt, waarmee je niet zwanger mag worden, dan moeten deze medicijnen eerst vervangen worden door andere medicijnen. Je ziekte moet na de aanpassing van je medicijnen minstens 6 maanden rustig (in remissie) zijn, voordat je zwanger wordt. Je arts gaat ook testen of je anti-SS-A en/of anti-SS-B in je bloed hebt. Soms heb je deze antistoffen in je bloed. Als je actieve ziekte hebt, zal je arts het afraden om in een periode met veel klachten zwanger te worden.
• Syndroom van Sjögren. Wil je zwanger worden en heb je het syndroom van Sjögren? Bespreek je kinderwens dan zo snel mogelijk met je arts, die je ook kan doorverwijzen naar de gynaecoloog. Deze arts geeft je informatie over je mogelijkheden bij een eventuele zwangerschap en brengt eventuele risico’s in beeld. Misschien moet je medicijngebruik aangepast worden door je reumatoloog. Je kunt ook advies krijgen over het moment waarop je het beste kunt proberen zwanger te worden. Je arts gaat ook testen of je anti-SS-A en/of anti-SS-B antistoffen in je bloed hebt, want soms heb je deze antistoffen in je bloed.
• Systemische sclerose (SSc). Bij deze ernstige vorm van sclerodermie ga je, voor je zwanger wordt, al naar een gynaecoloog. Deze zal met je bespreken wat de mogelijkheden en risico’s voor je zijn bij een eventuele zwangerschap. Ook wordt besproken welke aanpassingen in het gebruik van je medicijnen nodig zijn, voordat je zwanger wordt.
Behandelplan en gynaecoloog
Bij je eerste bezoek aan de gynaecoloog start een uitgebreid onderzoek, het Oriënterend Fertiliteitsonderzoek (OFO), naar de reden van uitblijvende zwangerschap. Het doel van het OFO is om een diagnose te stellen en een prognose voor je kans op zwangerschap te maken. In de OFO-richtlijn van de NVOG (beroepsvereniging van gynaecologen) is vastgelegd, welke onderzoeken van toepassing kunnen zijn. Na diverse onderzoeken en aanvullende testen volgt in de meeste gevallen een diagnose. Als de gynaecoloog voldoende aanleiding ziet om een behandeling te starten, wordt er een behandelplan opgesteld. Je arts stelt in samenspraak met jullie een behandelplan op maat samen. Dit persoonlijke behandelplan zorgt ervoor dat je de voor jou best passende behandeling met de hoogste kans op een zwangerschap krijgt.
Behandelingen voor als je verminderd vruchtbaar bent
Een gynaecoloog kan verschillende behandelingen voorstellen als je verminderd vruchtbaar bent.
• Gebruik van hormonen bij opwekken eisprong met Ovulatie Inductie
Bij Ovulatie Inductie worden hormonen gebruikt om je eicelcyclus regelmatiger te laten verlopen en een eisprong op te wekken. Dit wordt gedaan als er bij jou niet iedere maand een eicel vrijkomt of als je menstruatiecyclus onregelmatig verloopt. Soms worden de Ovulatie Inductie en de Kunstmatige Inseminatie (IUI) samen gedaan. Soms ook in combinatie met IVF/ICSI.
• Kunstmatige inseminatie of IUI bij verminderde zaadkwaliteit
IUI staat voor ‘intra uteriene inseminatie’. Een IUI behandeling is een vorm van kunstmatige inseminatie. Hierbij worden de zaadcellen via een catheter rechtstreeks in de baarmoeder gebracht. Het kan een oplossing zijn, wanneer het baarmoederslijmvlies en de zaadcellen niet goed samenwerken. De zaadcellen wordt rechtstreeks in de baarmoeder gespoten. IUI kan ook een oplossing zijn bij verminderde zaadkwaliteit. Bij een IUI-behandeling worden alle geselecteerde goede zaadcellen direct in de baarmoeder gebracht. IUI kan in combinatie met een hormoonbehandeling ook gebruikt worden, wanneer de eisprong moeilijk op gang komt of wanneer er verminderde vruchtbaarheid door een medische oorzaak is.
• IVF of ICSI bij verminderde vruchtbaarheid vrouw en/of man
Bij IVF en ICSI wordt geprobeerd buiten het lichaam een eicel te bevruchten met een zaadcel. Als dat lukt, wordt de bevruchte eicel (het embryo) in de baarmoeder terug geplaatst. Beide behandelingen worden vaak kortweg een ‘IVF-behandeling’ genoemd. Een IVF ‘in vitro fertilisatie‘ kan gebruikt worden als er geen eisprong plaatsvindt. Door gebruik van hormonen rijpen er meerdere eitjes, die vervolgens door een punctie uit de eierstokken gehaald worden. Deze worden samengebracht met zaadcellen voor bevruchting en de bevruchte eicel wordt teruggeplaatst in de baarmoeder. Een ICSI ‘intra-cytoplasmatische sperma injectie‘ is vrijwel dezelfde behandeling als IVF. Wanneer de kwaliteit van de zaadcellen minder is, kan er gebruik worden gemaakt van ICSI. Er wordt dan één goede zaadcel geselecteerd, die daarna in de eicel wordt geïnjecteerd.
• MESA, PESA of TESE bij ontbreken zaadcellen
Als er geen zaadcellen in het sperma te vinden zijn, heet dit azoöspermie. Soms lost men dit op door het zaad direct uit de bijbal te halen door middel van een microchirurgische ingreep (MESA). MESA ‘Microchirurgische Epididymale Sperma Aspiratie‘ is een microchirurgische ingreep, waarbij de balzak wordt geopend om zaadcellen uit de bijbal (epididymis) te halen. Het verkregen materiaal wordt onderzocht op bewegende zaadcellen en als er bewegende zaadcellen aanwezig zijn, dan wordt het materiaal ingevroren. Soms door het opzuigen van zaadcellen door een holle naald (PESA). Bij een PESA ‘Percutane Epididymale Sperma Aspiratie‘ zuigt de arts met een naaldje vocht met zaadcellen uit uw bijbal op. Dat gebeurt onder lokale verdoving. Als dit allemaal niet lukt, kan er een poging gedaan worden om zaadcellen uit de zaadbal zelf te halen d.m.v. een TESE-behandeling. Een ‘TESE ‘Testiculaire Sperma Extractie‘ wordt gedaan als je partner geen zaadcellen in zijn zaadlozing heeft en zijn zaadleiders niet verstopt zijn.
• Vruchtbaarheidsbehandeling en zorgverzekering
Je basisverzekering vergoedt een gedeelte van de vruchtbaarheidsbehandeling. Hiervoor heb je een schriftelijke verwijzing van een medisch specialist nodig. Voordat je met een behandeling begint, is het verstandig om de voorwaarden van jouw verzekering goed te bekijken of contact op te nemen met je zorgverzekeraar.
Erfelijkheid
Reuma is in de regel niet erfelijk overdraagbaar. Maak je je druk of je je ziekte doorgeeft aan je ongeboren kindje? Bij de meeste vormen van reuma is de kans dat je de ziekte doorgeeft aan je kinderen erg klein. Maar bepaalde vormen van reuma kunnen meer voorkomen in bepaalde families. Vormen van reuma, die invloed hebben op de gezondheid van je kindje en je vruchtbaarheid kunnen verminderen, zijn bijvoorbeeld:
• Reumatoïde Artritis (RA). Als reumatoïde artritis veel in je familie voorkomt, is de kans dat je kindje ook deze ziekte krijgt iets groter, maar het is niet bekend hoeveel groter deze kans is.
• Axiale Spondyloartritis. Bijna 90% van de mensen met axiale spondyloartritis heeft de factor HLA-B27 in het bloed. Als je deze HLA-B27 factor in je bloed hebt, heb je 50% kans, dat je kindje deze factor ook heeft. Maar het is niet bekend hoe groot de kans is dat je kindje met deze HLA-B27 factor later ook axiale spondyloartritis krijgt.
Medicijngebruik
Alle medicijnen hebben risico’s. Dat geldt ook voor medicijnen, waarvoor je geen recept nodig hebt. De risico’s, bijwerkingen en mogelijke interacties met andere werkzame stoffen van medicijnen staan in rubriek 4 van de bijsluiter van je medicijn. Lees de bijsluiter dus altijd goed, als je een medicijn gebruikt of gaat gebruiken. Overleg ook altijd met je arts of apotheker. Zij kunnen je adviezen geven om niet zwanger te worden, om te stoppen met een medicijn of om een ander medicijn te gebruiken.
• Werking medicijnen
Het kan nodig zijn dat je ziekte ook vóór en tijdens de zwangerschap met medicijnen wordt behandeld om deze onder controle te houden. Maar niet alle medicijnen zijn hier geschikt voor. Je reumatoloog kan je hierover meer vertellen.
– Bepaalde medicijnen kunnen invloed hebben op je vruchtbaarheid of schadelijk zijn voor je ongeboren kindje. Met sommige medicijnen moet je al maanden voor je zwangerschap stoppen. De werking van deze medicijnen kan tot 2 jaar, nadat je deze medicijnen voor het laatst gebruikt hebt, duren.
– Raadpleeg je arts en apotheker ook als je andere medicijnen gebruikt dan alleen voor je reumatische ziekte of zelfmedicatie. Je zorgverleners moeten controleren op interacties tussen de medicijnen en je advies geven over het gebruik tijdens de zwangerschap.
• Mogelijke complicaties
Je kunt je zorgen maken, dat je meer risico loopt op een miskraam of het krijgen van een kindje met aangeboren afwijkingen. Er zijn bepaalde medicijnen, die de kans vergroten op aangeboren afwijkingen bij je ongeboren kindje. Zolang jij of je partner bepaalde medicijnen niet gebruiken vóór of tijdens je zwangerschap, is het risico op ernstige geboorteafwijkingen niet groter dan bij andere zwangere vrouwen (ongeveer 2% van alle geboorten). Er zijn zwangerschapspreventieprogramma’s (ZPP’s) opgesteld, voor als je deze medicijnen toch moet blijven gebruiken.
Medicijnen
Ontstekingsremmende pijnstillers en behandeling met een hogere dosis prednison kunnen ertoe bijdragen, dat je minder snel zwanger wordt. Andere medicijnen kunnen ook negatieve bijwerkingen hebben.
• NSAIDs. Je kans op een zwangerschap lijkt te verminderen door het gebruik van NSAIDs. Je arts zal je er mogelijk op wijzen om het gebruik van NSAIDs te stoppen als je zwanger wilt worden of door kans op mogelijke complicaties, als je al zwanger bent.
• Corticosteroïden. Een hogere dosis van de werkzame stof prednison lijkt invloed te hebben op je vruchtbaarheid.
• csDMARDs. Als je als vrouw de werkzame stof sulfasalazine gebruikt, heeft dat geen invloed op je vruchtbaarheid. Ben je man en gebruik je sulfasalazine, dan kun je minder vruchtbaar worden, maar als je stopt, dan verdwijnt deze bijwerking weer.
Je krijgt meestal het advies om te stoppen met het gebruik van de werkzame stoffen methotrexaat en leflunomide. Leflunomide kan bijvoorbeeld nog 2 jaar, nadat je dit medicijn gebruikt hebt, invloed hebben op de gezondheid van je kindje. Van andere csDMARDs is niet bekend of ze schadelijk zijn voor je ongeboren kindje.
• Bisfosfonaten. Het gebruik van bisfosfonaten, voorafgaand aan en tijdens je zwangerschap, wordt afgeraden door het Lareb en in de bijsluiter bij het medicijn door de kans op schadelijke effecten bij je ongeboren kindje.
• Misoprostol. De werkzame stof misoprostol wordt soms gebruikt als alternatief voor het gebruik van een maagzuurremmer, maar kan uteruscontracties veroorzaken, wat kan leiden tot uterusbloedingen, miskraam en abortus.
• Cyclofosfamide. Er is een grote kans dat deze werkzame stof een aangeboren afwijking bij je ongeboren kindje veroorzaakt. Tijdens de behandeling met dit medicijn en tot 12 maanden daarna mag je niet zwanger worden. Cyclofosfamide kan bij jou of je partner tot blijvende onvruchtbaarheid leiden.
• bDMARDs. Volgens de richtlijn Zwangerschap en biologicals kunnen TNFα-blokkers bij een hoge ziekteactiviteit en de ernst van je ziekte voor gebruik overwogen worden gedurende je zwangerschap. Maar ze kunnen op dit moment nog niet (helemaal) als veilig worden beschouwd, dus zo mogelijk moet behandeling met TNFα- blokkers een bepaalde tijd voor je geplande bevruchting gestopt worden. Om pragmatische redenen zou de behandeling met de werkzame stoffen rituximab, abatacept, anakinra en tocilizumab 6 maanden vóór het staken van de anticonceptie gestopt moeten zijn. Van de meeste biologische medicijnen en biosimilars is niet duidelijk of ze schadelijk zijn voor je ongeboren kindje.
Checklist
Bespreek je wens om zwanger te worden met je zorgverleners. Je zorgteam bestaat uit je huisarts, reumatoloog, reumaverpleegkundige, een gynaecoloog en/of verloskundige en andere zorgverleners. Je apotheker kan je adviseren over hoe je je medicijnen moet innemen of over medicijnen, die aan je zijn voorgeschreven. Breng je zorgverleners met elkaar in contact door hun elkaars contactgegevens te geven.
• Zorg er samen met je gynaecoloog en zorgteam voor, dat het behandelplan wordt gebruikt.
• Denk na over de ondersteuning vanuit je partner en familie, voordat je gaat proberen om zwanger te worden.
• Zorg dat je begrijpt welke behandelingsopties er voor je zijn en waarom je medicijnen eventueel moeten worden aangepast.
Voorbereiding op een afspraak
Vóórdat je een afspraak hebt, kun je het beste alle vragen opschrijven, die je wilt stellen aan je zorgverleners. Het kan nuttig zijn om je partner of iemand anders mee te nemen om je te helpen onthouden, wat de arts heeft gezegd.
Welke vragen zou je kunnen stellen?
• kan ik zwanger worden?
• zijn er risico’s voor mij of mijn ongeboren kindje als ik zwanger word?
• kan ik mijn zwangerschap volledig uitdragen?
• krijg ik rugpijn tijdens mijn zwangerschap?
• loop ik een groot risico op een miskraam? Het risico op een miskraam is iets groter als je een actieve ziekte hebt. Dit kan te maken hebben met een ziekte die niet onder controle is tijdens je zwangerschap en met bepaalde medicijnen.
• is het waarschijnlijk dat mijn ongeboren kindje afwijkingen krijgt? Het risico dat je een baby met aangeboren afwijkingen krijgt, is niet groter dan bij andere vrouwen. Sommige medicijnen verhogen het risico op geboorteafwijkingen als ze tijdens de zwangerschap worden ingenomen (zoals methotrexaat). Hiermee moet van tevoren worden gestopt. Het advies is foliumzuur te slikken vóór en tijdens de zwangerschap, vooral als je bent behandeld met medicijnen, zoals methotrexaat.
• moet ik stoppen met mijn medicijnen?
• maakt het uit of je partner medicijnen gebruikt voor zijn reumatische ziekte? Sommige medicijnen kunnen de vruchtbaarheid bij mannen verminderen. Over het algemeen wordt geadviseerd om te stoppen met die medicijnen bij een kinderwens.
• wat kan ik nog meer doen? Leef gezond (eet gezond, beweeg als dat kan, slaap voldoende en stop met roken). Zo kun je beter omgaan met de eisen van je lichaam in je dagelijkse leven.
• kan ik natuurlijk bevallen?