Vermoeidheid bij mensen met reuma: wat zegt de wetenschap?
Vermoeidheid heeft een grote invloed op het dagelijks leven van mensen met reuma. Veel mensen met reuma zeggen zelfs meer last te hebben van vermoeidheid dan van hun pijnklachten. Sommigen van hen vinden dan ook dat vermoeidheid en de behandeling daarvan de hoogste prioriteit moet hebben in onderzoek. Vermoeidheid en de gevolgen daarvan zijn namelijk (nog) lastig te meten. Om meer inzicht te krijgen in vermoeidheid bestudeerden en beoordeelden wetenschappers van het Maastricht UMC+ verschillende onderzoeken naar vermoeidheid bij reumatische aandoeningen.
Over het onderzoek
Voor deze studie voerden onderzoekers een literatuurstudie uit. Dat wil zeggen dat de onderzoekers andere wetenschappelijke literatuur en documenten onderzochten om te bekijken welke kennis we tot nu toe hebben opgedaan. De onderzoekers bekeken daarvoor onderzoeksrapporten uit vijf verschillende databases. Ze namen alleen onderzoeken op die volwassenen met een diagnose van een van de geselecteerde reumatische aandoeningen behandelden. Na het uitvoeren van de literatuurstudie organiseerden de onderzoekers twee bijeenkomsten. Tijdens die bijeenkomsten bespraken zij de resultaten over vermoeidheid met een patiëntenpanel.
Vijf onderzoeksgebieden bij vijf reumatische aandoeningen
Voor het onderzoek schakelden de wetenschappers een patiëntenpanel in. Zij formuleerden onderzoeksvragen over thema’s die zij graag zouden terugzien in onderzoek. Die thema’s zijn samengevat in vijf onderzoeksgebieden waar de onderzoekers zich vervolgens op focusten. Eén van die onderzoeksgebieden was “de definities van vermoeidheid”. Een ander onderzoeksgebied ging over meetinstrumenten om vermoeidheid te meten en diagnosticeren. Het derde onderzoeksgebied was “determinanten van vermoeidheid”. Het vierde onderzoeksgebied had betrekking op de gevolgen van vermoeidheid. Het laatste onderzoeksgebied was “het effect van interventies op vermoeidheid”. De onderzoekers richtten zich in hun onderzoek op vijf reumatische aandoeningen, namelijk reumatoïde artritis (RA), spondyloartritis (SpA), artritis psoriatica (PsA), osteoartritis en fibromyalgie.
Verschillende definities voor vermoeidheid
Verschillende onderzoeken zijn het erover eens dat vermoeidheid een ingewikkeld en erg subjectief symptoom is. Verschillende typen vermoeidheid hebben verschillende kenmerken, die tegelijk of afwisselend kunnen voorkomen. Verschillende mensen met verschillende vormen van reuma omschrijven vermoeidheid bovendien anders. Er bestaat dan ook geen algemene definitie van vermoeidheid bij verschillende reumatische aandoeningen. Wel maken verschillende onderzoeken onderscheid tussen fysieke vermoeidheid, zoals spierzwakte, en mentale vermoeidheid, zoals hersenmist.
Vermoeidheid meten en diagnosticeren
Het meten van vermoeidheid is lastig, omdat iedereen vermoeidheid anders ervaart en beoordeelt. We kunnen vermoeidheid bijvoorbeeld meten aan de hand van een vragenlijst. Vervolgens beoordelen artsen de mate van vermoeidheid soms met behulp van een schaal. Uit de literatuurstudie bleek dat veel vragenlijsten die vermoeidheid meten algemene vragenlijsten zijn: ze zijn toepasbaar op verschillende reumatische aandoeningen. Slechts enkele vragenlijsten bleken specifiek bedoeld voor één soort reuma. Sommige vragenlijsten gebruiken we alleen in onderzoeken, andere vragenlijsten gebruiken artsen ook klinisch. 25% van de onderzochte instrumenten (vragenlijsten) was gevalideerd om ‘overmatige vermoeidheid’ vast te stellen. Dit gold voor slechts één instrument dat we gebruiken in de klinische praktijk.
Determinanten van vermoeidheid
Determinanten van vermoeidheid zijn factoren of omstandigheden die bepalend zijn voor de vermoeidheid. We spreken ook wel van ‘voorspellers’ van vermoeidheid. Verschillende van de bestudeerde onderzoeken keken ook naar determinanten van vermoeidheid. De determinanten die de het vaakst terugkwamen in onderzoeken zijn pijn, slaapstoornissen, fysiek functioneren/handicap en depressieve symptomen/angst. Voornamelijk bij onderzoek naar RA waren de resultaten consistent: vermoeidheid lijkt daarbij duidelijk gepaard te gaan met ziekteactiviteit.
De gevolgen van vermoeidheid
De literatuurstudie van het MUMC beoordeelde ook verschillende onderzoeken die aandacht besteedden aan de gevolgen van vermoeidheid. In meer dan de helft van die onderzoeken waren de gevolgen van vermoeidheid het belangrijkste onderzoeksdoel. 71% van de onderzoeken hadden specifiek betrekking op de gevolgen van vermoeidheid bij RA. In de verschillende onderzoeken vonden de onderzoekers van de huidige literatuurstudie in totaal 21 verschillende soorten gevolgen van vermoeidheid. Gevolgen van vermoeidheid die naar voren kwamen, waren bijvoorbeeld pijn, verminderd fysiek functioneren, verminderde werkprestaties en verminder mentaal of emotioneel welzijn.
Het effect van interventies op vermoeidheid
Op het gebied van interventies op vermoeidheid, maken we onderscheid tussen farmacologische en niet-farmacologische interventies. Niet-farmacologische interventies die in verschillende onderzoeken opdoken zijn bijvoorbeeld beweging, psychotherapie en onderwijs, leefstijlgedrag, elektrische zenuwstimulatie en alternatieve geneeswijzen. Deze interventies bleken bij alle reumatische aandoeningen geen of slechts een klein positief effect te hebben op vermoeidheidsklachten. Onder de farmacologische interventies vallen bijvoorbeeld behandelingen met DMARDs en NSAIDs (ontstekingsremmende medicijnen). Sommige onderzoeken lieten zien dat DMARDS bij mensen met een hoge ziekteactiviteit van RA matige positief effecten kunnen hebben op de vermoeidheid. Verder leken ook de farmacologische interventies weinig positieve effecten op de vermoeidheid te hebben. Het uitblijven van positieve effecten kan echter een vertekend beeld zijn, doordat vermoeidheid in de meeste onderzoeken niet het primaire doel was.
Conclusie
Veel onderzoekers hebben al rapporten geschreven over vermoeidheid bij reumatische aandoeningen. Maar vermoeidheid was in deze onderzoeken vaak een bijkomend (secundair) onderzoeksdoel. De onderzoekers van deze literatuurstudie verzamelden bewijsmateriaal dat geschikt is voor gebruik in de klinische zorg. Aan de hand van deze materialen kunnen artsen mogelijk op maat gemaakte behandelplannen voor vermoeidheid opstellen. Nog belangrijk is dat de resultaten laten zien dat meer onderzoek nodig is. Daarbij is volgens hen de samenwerking tussen verschillende onderzoeksgebieden belangrijk. Zo kunnen we op een efficiënte manier meer inzichten en oplossingen ontwikkelen voor het ingewikkelde symptoom vermoeidheid.
Lees ook
Artikel onderzoek vermoeidheid – RMD Open (2023) – Beckers et. al
Verschillende soorten vermoeidheid bij reuma – Nationale Vereniging ReumaZorg Nederland
Webinar Reuma en Vermoeidheid – Nationale Vereniging ReumaZorg Nederland
