Zelfmanagement is een veelgebruikte term binnen de gezondheidszorg. Bij zelfmanagement gaat het erom dat je zelf bepaalt welke zorg je wilt of wat je belangrijk vindt voor jouw gezondheidszorg. Maar is zelfmanagement wel voor iedereen mogelijk? Zijn er ook tools die je kunnen ondersteunen bij zelfmanagement? En wat zijn bekende valkuilen bij zelfmanagement? Op deze vragen gaf Monique Heijmans (senior onderzoeker bij het Nivel) afgelopen zaterdag antwoord tijdens het webinar ‘Reuma & Zelfmanagement’.
Een stukje context
De laatste jaren worden mensen steeds ouder, waardoor het aantal mensen met chronische ziekten en langdurige gezondheidsproblemen stijgt. Dit zorgt voor stijgende kosten voor de gezondheidszorg. Om deze stijgende kosten meer in de hand te houden moet de zorg anders worden ingericht. Nederland heeft ervoor gekozen om de nadruk te leggen op zelfmanagement en eigen regie. Dit wordt de programmatische aanpak genoemd, waarbij de patiënt centraal staat. De patiënt krijgt hierdoor meer verantwoordelijkheid in zijn of haar eigen zorg. Het begrip ‘zelfmanagement’ is hierbij heel belangrijk. ‘Zelfmanagement’ betekent het dagelijks omgaan met een (chronische) aandoening.
Welke aspecten zijn er bij zelfmanagement?
Bij zelfmanagement moet je aan meerdere aspecten denken. Bijvoorbeeld medische aspecten, waarbij de patiënt kennis heeft van medicijnen en behandelingen. Daarnaast is het belangrijk dat een patiënt kan omgaan met zorg en zorgverleners. Ook wet en regelgeving binnen de zorg zijn een belangrijk aspect hiervan. Daarnaast vraagt zelfmanagement om leefstijlaanpassingen, bijvoorbeeld op het gebied van voeding. Als laatste is het belangrijk dat de patiënt om kan gaan met de gevolgen van zijn of haar aandoening in het dagelijks leven.
Een zelfredzame patiënt
De definitie van gezondheid door Machteld Huber is als volgt: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven”. Hierbij staat zelfredzaamheid centraal. Patiënten zouden een actieve rol moeten en kunnen spelen ten aanzien van hun gezondheid en zorg. Maar wat is dan een zelfredzame patiënt? Tijdens het webinar kwamen een paar aspecten aan bod. Als eerste moet een zelfredzame patiënt geïnformeerd zijn, bijvoorbeeld door dingen op te zoeken op het internet. Daarnaast moet deze patiënt een gezonde leefstijl volgen. Als laatste moet een zelfredzame patiënt actief mee beslissen met een behandeling.
Is iedereen in staat tot zelfmanagement?
Het korte antwoord is: nee. Bijna iedere patiënt wil -, maar niet iedereen kan dit. Er worden namelijk hoge eisen aan een zelfredzame patient gesteld. Hierdoor is er een grote diversiteit in de mate waarin mensen zelf in staat zijn regie te voeren over hun zorg. Ook kan dit per persoon wisselen over de tijd. De gezondheidsvaardigheden staan centraal bij zelfmanagement.
Wat zijn gezondheidsvaardigheden?
Dit zijn vaardigheden van mensen om gezondheidsinformatie te vinden, te begrijpen en te kunnen toepassen bij het nemen van beslissingen ten aanzien van hun gezondheid en zorg, op zo’n manier dat ze bijdragen aan een optimale kwaliteit van leven. De volgende vaardigheden staan hierbij centraal:
- Geletterdheid
- Cijfervaardigheid
- Basiskennis van het menselijk lichaam
- Abstractievermogen (het vermogen om informatie te vinden die voor jou belangrijk is)
- Communicatievaardigheden
- Sociale vaardigheden
- Digitale vaardigheden
Uit onderzoek blijkt dat ongeveer een op de twee mensen een van deze vaardigheden niet bezit op een bepaald moment in zijn/haar leven. Het is dus niet gek dat niet iedereen in staat is tot zelfmanagement. Iedereen kan het overkomen en het komt vaker voor dan je zou denken. Kwetsbare groepen zijn bijvoorbeeld ouderen, die minder handig zijn met de digitale vaardigheden, of mensen met psychische klachten, omdat stress en emotie veel invloed hebben op zelfmanagement.
Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat de mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden over het algemeen slechtere gezondheidsuitkomsten hebben en dat ze meer moeite hebben met samen beslissen.
Hoe kan je mensen helpen met zelfmanagement?
Er zijn twee mogelijkheden om mensen met lage gezondheidsvaardigheden te helpen:
- Ondersteuning op maat. Hierbij worden kwetsbare groepen doelgericht geholpen bij zelfmanagement. Het doel is om de persoon zelf sterker te maken.
- Zorgaanbod op maat. Hierbij is het belangrijk dat de zorg anders wordt ingericht, waardoor het toegankelijk blijft voor iedereen.
Op dit moment is er nog een mismatch tussen de patiënt en de zorg, doordat het niet voor iedereen altijd mogelijk is om zelfredzaam te zijn. Het Nivel doet onderzoek hiernaar door gesprekken aan te gaan met patiënten en zorgverleners. Zo zijn er hulpmiddelen om de patiënt te helpen met samen beslissen of hulpmiddelen om de arts te helpen of hij/zij duidelijk genoeg is geweest voor zijn/haar patiënt.
Afsluiting
De Nationale Vereniging ReumaZorg Nederland (RZN) wil Monique Heijmans bedanken voor haar presentatie. Daarnaast willen wij iedereen bedanken voor hun actieve deelname tijdens het webinar.
Volg ons volgende webinar op 17 april: ‘Reuma & Psychologische gevolgen’
Elke maand organiseert RZN een webinar. Eerdere webinars kun je terugkijken via deze link. Het volgende webinar is gepland op 17 april (10.00-11.00 uur) en heeft als thema ‘Reuma & Psychologische gevolgen’. Houd onze website in de gaten voor meer informatie!
