Terugblik webinar ‘Chronisch ziek en seksualiteit’
Intimiteit en seksualiteit speelt op wat voor manier dan ook een rol in ieders leven. Chronische ziekten, zoals reuma, en de behandeling daarvan hebben vaak invloed op intimiteit en seksualiteit. Toch is het niet vanzelfsprekend dat thema’s als intimiteit, seksualiteit en seksuele gezondheid in de spreekkamer aan bod komen. Maar wat is ‘seksuele gezondheid’ eigenlijk precies? En wat kun je eraan doen als intiem zijn met je partner anders is dan voorheen? Daarover spraken Hester Pastoor, psychotherapeut-seksuoloog bij het Erasmus MC, en Anouk Huberts, arts-onderzoeker Kwaliteit & Patiëntzorg bij het Erasmus MC, op dinsdag 21 maart tijdens het webinar van de Nationale Vereniging ReumaZorg Nederland over ‘Chronisch ziek en intimiteit’.
Wat is seksualiteit?
Seksualiteit is biopsychosociaal. Dat wil zeggen dat er allerlei verschillende factoren zijn die seksualiteit beïnvloeden: biologische, psychologische en sociale factoren. Leeftijd, gezondheid en medicijngebruik kunnen bijvoorbeeld een rol spelen op het gebied van seksualiteit. Maar ook je persoonlijkheid, psychische gezondheid, normen en waarden, cultuur, religie en/of opvoeding kunnen seksualiteit beïnvloeden. Seksualiteit is dan ook een breed begrip, het gaat over veel meer dan alleen vrijen. Ook zoenen, knuffelen, strelen en lief zijn voor elkaar vallen onder seksualiteit en intimiteit. Je kunt seksualiteit alleen of samen beleven. En hoewel de meeste mensen behoefte hebben aan seksualiteit, is het voor iedereen anders.
Hoe werkt seksualiteit?
Seksualiteit begint met een aanraking, door jezelf of door iemand anders. De aanrakingen worden naar de zenuwbanen gestuurd, die in contact staan met de hersenen. Die aanrakingen kunnen een positief of negatief gevoel oproepen, zowel lichamelijk als emotioneel. Als alles klopt, geven de hersenen die signalen weer door. Dan kunnen er lichamelijke reacties optreden, zoals een verhoogde hartslag en snellere ademhaling. Ook kunnen dan meer seksuele reacties ontstaan, zoals een erectie of vochtige vagina. Na een tijdje, bij de een sneller dan bij de ander, merk je die lichamelijke reacties op en krijg je daar gedachtes over. Allerlei factoren kunnen die gedachtes beïnvloeden, zoals de omstandigheden, je opvoeding of eerdere ervaringen. Die gedachtes vinden plaats in de hersenen, die vervolgens weer signalen sturen naar het lichaam. Als dat cirkeltje een tijdje goed genoeg blijft doordraaien, kun je uiteindelijk een orgasme bereiken. Maar er kan ook ergens in de cirkel iets misgaan, omdat iets niet helemaal goed werkt of omdat je je niet fijn voelt.
Mogelijke oorzaken van seksuele problemen
Bij iedereen kunnen seksuele problemen ontstaan, als je ziek bent of kerngezond. Zo’n 20% van de Nederlandse bevolking heeft te maken met minstens één seksueel probleem. Mogelijke seksuele problemen zijn bijvoorbeeld minder zin, erectieproblemen, pijn, orgasmeproblemen, maar ook moeite met een veranderd uiterlijk of nieuwe situatie. Seksuele problemen kunnen ontstaan door mentale factoren, zoals je zelfbeeld, angst of depressie. Ook kunnen relationele factoren, zoals verschil in wensen of miscommunicatie, seksualiteit in de weg staan. Wanneer je (chronisch) ziek bent, kan dit ook leiden tot seksuele problemen. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld doordat je lichaam beschadigd is of doordat je bang bent dat er tijdens het vrijen een lichamelijk probleem optreedt. Maar ook je medicatie kan seksuele problemen opleveren, bijvoorbeeld door vervelende bijwerkingen.
Seksuele problemen bij reuma
Als je reuma hebt, kan dit ook zorgen voor specifieke seksuele problemen. Zo kun je last hebben van stijve of pijnlijke gewrichten, vermoeidheid, bijwerkingen en/of erectie- of vaginale problemen. Bespreek deze problemen vooral met je partner en kijk samen of je er iets aan kunt doen. Probeer bijvoorbeeld eens intiem te zijn op een ander tijdstip. Neem vooraf een warme douche of een warm bad. Probeer andere houdingen, verdeel de energie anders of gebruik eens een hulpmiddel. Je kunt ook met je arts overleggen over het aanpassen van je medicatie. En onthoud dat seks meer is dan alleen penetratie of prestatie.
Seksuele tevredenheid bij mensen met reuma
Anouk Huberts doet voor haar promotietraject onderzoek naar seksuele tevredenheid bij mensen met een chronische ziekte, waaronder reuma. Onder andere via ReumaZorg Nederland zette zij een vragenlijst uit over gevoelens over je seksleven. Uit haar onderzoek bleek dat zowel mannen als vrouwen met reuma meer zorgen hebben over seksualiteit dan de algemene gezonde Nederlandse bevolking. Bij mensen met reuma spelen onder andere het aantal jaren dat ze al reuma hebben en hun eigen lichaamsbeeld in rol bij die zorgen.
Seksuele gezondheid in de spreekkamer
Ook bleek uit Anouks onderzoek dat 75% van de mensen met reuma nog nooit informatie heeft ontvangen of seksuele gezondheid heeft besproken met een zorgverlener. Degenen die wel informatie hebben ontvangen of het bespraken, deden dit voornamelijk met de arts of verpleegkundige in het ziekenhuis. De helft van alle deelnemers vindt het bespreken van seksuele gezondheid in de spreekkamer waardevol. Ongeveer 30% durft het gesprek alleen niet zelf te beginnen en/of verwacht dat de zorgverlener dit doet. Maar van de ondervraagde zorgverleners voelt bijna 70% zich niet helemaal zelfverzekerd om seksuele zorgen van een patiënt te bespreken. En hoewel 71% van de zorgverleners bijna zeker weet hoe (de behandeling van) reuma seksuele gezondheid beïnvloedt, weet slechts 4% het helemaal zeker. Ongeveer twee op de drie zorgverleners vindt dan ook dat het bespreken van seksuele gezondheid een gedeelde verantwoordelijkheid is van henzelf en de patiënt.
Zelf aan de slag met seksualiteit
Vaak kun je zelf verschillende dingen doen aan intimiteitsproblemen, ook al is dat zeker niet altijd makkelijk. Vaak begint het bij het herontdekken van je eigen lijf, bijvoorbeeld onder de douche. Probeer jezelf eens te bekijken in de spiegel of de ‘moeilijkere’ lichaamsdelen aan te raken. Dat hoeft helemaal niet seksueel te zijn. Ook kun je dingen met je partner samen doen. Communiceer open over waar je tegenaan loopt. Wat vinden jullie wel of niet fijn? Los van wat er niet meer gaat, wat kan er nog wel? Maak afspraken met elkaar en bouw het langzaam op.
Seksuele problemen bespreekbaar maken – hoe doe je dat?
Seksualiteit bespreken met je partner of zorgverlener kan erg moeilijk zijn. Daardoor vermijd je het gesprek misschien of ga je voor de ander invullen. Dat is jammer, want misschien zit je wel fout en zo verandert er dan niets. Als je seksualiteit wilt bespreken, probeer je dan open op te stellen. Vraag je partner wat hij of zij vindt van jullie relatie en intimiteit of wat hij of zij graag zou willen. Of geef aan wat je zelf graag zou willen of waar je bang voor bent en vraag je partner hoe hij of zij daarover denkt. Je kunt seksualiteit ook prima bespreken met een zorgverlener, ook als die er zelf niet over begint. Seksuele veranderingen komen namelijk heel veel voor en seks is belangrijk voor de kwaliteit van leven. Twijfel dus niet, bespreek waar je tegenaan loopt en vraag wat je daaraan zou kunnen doen. Kan je arts of verpleegkundig specialist je niet helpen, dan kan deze je vaak doorverwijzen naar iemand die dat wel kan.
Seksualiteit bespreken met een seksuoloog
Als je er zelf of samen met je partner of zorgverlener niet uitkomt, kan de seksuoloog je mogelijk helpen weer blijer te worden over je seksualiteit. Met de seksuoloog kun je namelijk veel meer bespreken dan alleen hulpmiddelen en standjes. Een seksuoloog kan je helpen omgaan met je (veranderde) lijf, jezelf weer te accepteren en seksualiteit weer op te bouwen. Je kunt alleen of samen met je partner naar de seksuoloog gaan. Met de seksuoloog kun je namelijk ook bespreken hoe je relatie mogelijk invloed heeft op je seksleven.
Afsluiting en volgend webinar
De Nationale Vereniging ReumaZorg Nederland (RZN) wil Hester Pastoor en Anouk Huberts hartelijk bedanken voor hun waardevolle presentaties. Het volgende webinar van RZN zal plaatsvinden op woensdag 5 april. Tijdens dat webinar zullen we het hebben over hoe je met reuma in beweging kunt blijven.
