Multimorbiditeit – Leven met meerdere chronische ziekten

Ziekten en gezondheidszorg in elkaars vaarwater
De gezondheidszorg is traditioneel gericht op de behandeling van één klacht. Daarmee ga je naar een dokter, die de ‘ziekte’ een naam geeft en er een gepaste behandeling op loslaat. De reumatoloog behandelt de ontsteking aan je gewrichten en de cardioloog bekommert zich om het hart. Een prima zorgmodel als je één chronische ziekte hebt, waar alle aandacht naar toe kan. Bij een chronische ziekte is er over het algemeen geen uitzicht op een volledige genezing.
Maar wat als je meerdere ziekteklachten hebt of zelfs twee of meer chronische ziekten naast elkaar? Dan heb je meer verschillende artsen nodig, die elk een stukje van die ziekte gaan coördineren. Dat hoeft geen probleem te zijn, maar het kan voor jou als patiënt soms heel zwaar worden. Zeker als je twee of meer chronische ziekten (multimorbiditeit) tegelijk hebt, waarbij je zorgverleners in elkaars vaarwater komen. Daar komen vaak veel medicijnen bij kijken en soms ook tegenstrijdige adviezen.

Het verschil tussen een comorbiditeit en multimorbiditeit 
Bij comorbiditeiten kunnen heel uiteenlopende klachten ontstaan en zolang ze als een soort ‘bijzaak’ naast je hoofdaandoening bestaan, noemen we dat comorbiditeiten. Die aandoeningen hebben niet persé een relatie met elkaar. Maar voor de behandeling is het wel van belang. Als patiënt bezoek je een reumatoloog, want reuma is de hoofdziekte, maar die reumatoloog behandelt ook je hoge bloeddruk erbij.
Bij multimorbiditeit heb je twee of meer chronische ziekten tegelijk. Dan ga je bijvoorbeeld naar de reumatoloog voor de behandeling van je reumatische ziekte en voor je diabetes mellitus naar de internist, voor je longziekte naar de longarts of voor hart- en vaatziekten naar de cardioloog. Multimorbiditeit kan ontstaan door toeval, omdat ziekten dezelfde risicofactoren hebben of omdat de ene ziekte de kans op een andere ziekte vergroot.

Kwaliteit van leven
Reuma is een verzamelnaam voor verschillende chronische reumatische ziekten met meerdere klachten en soms bijkomende ziekten. Veel mensen met reuma hebben bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, diabetes mellitus, een longziekte of bijvoorbeeld oogaandoeningen. Mensen met ontstekingsreuma hebben een grotere kans om bepaalde andere ziekten te ontwikkelen.
Het hebben van meerdere ziekten heeft negatieve gevolgen voor je kwaliteit van leven. Het kan toeval zijn, dat er meerdere ziekten onafhankelijk van elkaar bij je voorkomen, maar vaak is de ene ziekte een gevolg van een andere ziekte. Een bepaalde risicofactor kan ook leiden tot het krijgen van verschillende ziekten.

Kwaliteit van leven
Morbiditeiten worden nu sneller opgemerkt door de vergrijzing, meer aandacht voor chronische ziekten en een betere behandeling van ziekten en risicofactoren, waardoor je langer blijft leven. Het hebben van een ziekte is belastend. Een tweede ziekte erbij is lastig. Want een medicijn, dat goed werkt tegen de ene ziekte kan minder goed werken bij de andere ziekte. En wat doe je dan? Wel of niet gebruiken? Met het toenemen van de levensverwachting zie je steeds vaker een morbiditeit optreden. Uit onderzoek blijkt, dat de kwaliteit van leven van mensen met morbiditeiten vaak sterk verminderd is. Er is sprake van een slechter geestelijk en lichamelijk functioneren en er is een grotere kans op sterfte. Bij een morbiditeit is dus het alléén behandelen van de ziekte onvoldoende. Het gaat juist om behoud van levenskwaliteit door te voorkomen, dat je verder beperkt raakt in je normale activiteiten en contacten met anderen.

Verlies van regie bij multimorbiditeit
Multimorbiditeit houdt dus in, dat je twee of meer chronische ziekten tegelijk hebt. Vaak ben je ook ouder en dan kun je de regie over je behandeling sneller kwijtraken. De ziekten hebben vaak een sterke invloed op je kwaliteit van leven. Soms onderbreekt het ook geregeld aan de juiste ondersteuning om goed te kunnen leven met verschillende ziekten tegelijk.

Aantal mensen met morbiditeiten
Morbiditeit komt vaker voor, naarmate je ouder wordt. Ruim 70% van de mensen ouder dan 55 jaar met een chronische ziekte heeft één of meer andere chronische ziekten erbij. Tussen de 65-80 jaar heeft één derde tot twee derde van alle mensen meer dan twee ziekten. Bij mensen ouder dan 80 jaar heeft zo’n 70 tot 80% een morbiditeit. Volgens https://www.vzinfo.nl hadden ongeveer 5,4 miljoen mensen in 2019 twee of meer chronische ziekten (multimorbiditeit). Dit komt overeen met 31% van de totale Nederlandse bevolking en met 54% van de mensen met ten minste één chronische ziekte (comorbiditeit).

Cijfers
Er waren op 1 januari 2021 zeker 5,7 miljoen mensen (32%) in Nederland met twee of meer chronische ziekten (multimorbiditeit).  Vanaf 40 jaar neemt het aantal mensen met multimorbiditeit sterk toe. Bij mensen onder de 40 jaar komt multimorbiditeit relatief minder voor, maar het is nog altijd gemiddeld 13%. Van de mensen van 75 jaar en ouder heeft 87% meer dan twee of meer chronische ziekten.

Ruim 10 miljoen mensen met een chronische aandoening
Op 1 januari 2021 hadden ruim 10,3 miljoen mensen in Nederland (59% van de Nederlandse bevolking) één of meer chronische aandoeningen. Een ‘chronische aandoening’ is hier gedefinieerd als een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel.

Meer vrouwen dan mannen met multimorbiditeit
Er zijn meer vrouwen met multimorbiditeit dan mannen, zowel relatief (35% van de vrouwen en 29% van de mannen) als absoluut (3,1 miljoen vrouwen en 2,5 miljoen mannen). In de leeftijdsgroep van 0 tot en met 14 jaar zijn er relatief meer jongens dan meisjes met multimorbiditeit. In de leeftijdsgroep van 15 jaar en ouder zijn er juist relatief meer vrouwen dan mannen met multimorbiditeit.

19% van de mensen heeft drie of meer chronische aandoeningen
27% van alle mensen had op 1 januari 2021 één chronische aandoening, 14% had twee chronische aandoeningen en 19% had drie of meer chronische aandoeningen. Deze verdeling varieert sterk tussen leeftijdsgroepen. Van de mensen van 0 tot en met 24 jaar had 32% één chronische aandoening, 11% had twee chronische aandoeningen en 3% had drie of meer chronische aandoeningen. Voor mensen van 85 jaar en ouder was dat respectievelijk 6%, 10% en 82%. https://www.vzinfo.nl/chronische-aandoeningen-en-multimorbiditeit/leeftijd-en-geslacht

Morbiditeit
Bij een morbiditeit is er verschil tussen een comorbiditeit en een multimorbiditeit.

Leven met een stoornis naast je ziekte
Comorbiditeit = Je hebt naast de 1e, centraal staande, chronische ziekte, bijvoorbeeld reuma, een secundaire bijkomende stoornis, bijvoorbeeld het prikkelbare darm syndroom, een depressie en/of angst (psychische stoornis) of concentratiestoornissen  Je chronische ziekte staat centraal in je behandeling.

Leven met 2 of meer chronische ziekten.
Multimorbiditeit = dat je twee of meer chronische ziekten tegelijk hebt. Deze ziekten zijn allemaal even sterk aanwezig en beïnvloeden elkaar. De chronische ziekten staan allemaal centraal in je behandeling. Je hebt dan twee reumatische ziekten, bijvoorbeeld het Syndroom van Sjögren met het fenomeen van Raynaud, diabetes, een longziekte of een hart- en vaatziekte erbij. Multimorbiditeit en het gebruik van veel verschillende medicijnen (polyfarmacie) verhoogt je kans op complicaties.

Ziekte-specifieke benadering
De ziekte-specifieke benadering, die een optimale behandeling beoogt voor de ene ziekte, kan juist een negatief effect hebben op de andere ziekte, die je hebt. Als je morbiditeiten hebt en veel medicijnen gebruikt, dan kunnen de medicijnen voor de ene ziekte de werking van een andere ziekte ongunstig beïnvloeden. Dat kan leiden tot verminderde therapietrouw. Jaarlijks belanden duizenden mensen in het ziekenhuis als gevolg van een verkeerde wisselwerking tussen medicijnen of het verkeerd innemen van medicijnen. De complexe morbiditeit ontstaat meestal geleidelijk. Na verloop van tijd ontstaan door risicofactoren neveneffecten van de ziekte, die je al hebt en “nieuwe” (chronische) ziekten. Je medicijngebruik stijgt haast onzichtbaar en door alle ziektelast ontstaan er ook functionele beperkingen. Dit geeft vaak nog meer beperkingen en een mindere kwaliteit van leven.

Zorgverleners
Met morbiditeiten heb je te maken met veel verschillende zorgverleners: de huisarts, medisch specialisten, de apotheek, de thuiszorg en paramedici, zoals de fysiotherapeut en ergotherapeut. Dan is het belangrijk, dat er iemand is, die overzicht houdt op wat iedereen doet en hoe behandelingen elkaar beïnvloeden. Maar soms gebeurt onderling overleg en afstemming tussen zorgverleners nog te weinig. Hierdoor gaan dingen mis en worden tegenstrijdige behandeladviezen en medicijnvoorschriften niet opgemerkt. Je hebt vaak zelf het beste overzicht van je afspraken, behandeladviezen en de medicijnen, die je moet innemen, als je één ziekte hebt (comorbiditeit). Je hebt dan vaak geen moeite met je zelfmanagement. Als je meerdere ziekten en beperkingen (multimorbiditeit) hebt, dan stijgt je ziektelast en wordt het zelfmanagement een stuk moeilijker. Je wordt dan zieker en je leeftijd of cognitieve beperkingen gaan een rol spelen. Het zelfmanagement van de ziekte wordt dan een te grote opgave. Er ontstaat dan behoefte aan een zorgverlener, die de regie (gedeeltelijk) overneemt van jou en alle activiteiten coördineert. Naast het overzicht houden is het zeker zo belangrijk, dat de behandeldoelen overeenkomen met jouw wensen. De beste behandeling van je ziekte kan soms ook zo zwaar zijn, dat voor jou de kwaliteit van leven vermindert. Daar moet je zeggenschap in hebben. Lees meer over Samen Beslissen.