Niet iedereen in Nederland maakt even veel kans op een lang en gezond leven. Ongunstige leefomstandigheden zoals een laag inkomen, schulden of een chronische ziekte zorgen voor veel stress. Deze aanhoudende stress kan schadelijk zijn voor je gezondheid, wat ook weer stress oplevert. Hoe doorbreek je deze cirkel? In de publicatie ‘Leven met ongezonde stress’ gaan onderzoekers Tessa van Loenen en Karen Hosper in op deze vraag. Zij spraken over hun bevindingen tijdens de online netwerkbijeenkomst van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden op 22 april.
Dr. Tessa van Loenen is senior adviseur bij Pharos en als senior onderzoeker verbonden aan het Radboud UMC bij de werkgroep Gezondheidsverschillen. “Stress is in principe een normale reactie van je lichaam op een bron van stress. Je lichaam maakt door stress hormonen aan zoals cortisol en adrenaline zodat je snel kan handelen. Bij chronische stress ontregelen processen in organen en hersenen. Het kost veel energie om het lichaam te blijven herstellen en in balans te krijgen.
Gevolgen Chronische Stress
Chronische stress kan nare gevolgen hebben voor je gezondheid. Zo maak je meer kans op hart en vaat aandoeningen, diabetes, overgewicht, vroegtijdige veroudering, verminderde vruchtbaarheid en een verminderde werking van je afweersysteem. Ook kan het lastiger worden om activiteiten uit te kunnen voeren zoals: je aandacht richten, dingen onthouden, flexibel zijn als zaken veranderen, ongewenst gedrag onderdrukken, zaken plannen en bijhouden, een reëel zelfbeeld vormen, situaties inschatten en het belang van anderen meewegen in je beslissing.
Wisselwerking Leefomstandigheden, Stress en Gezondheidsvaardigheid
Door stress verminderen je gezondheidsvaardigheden of te wel je vermogen om een weloverwogen keuze te maken over je eigen gezondheid. Het is een wisselwerking. Beperkte gezondheidsvaardigheden zorgen ook voor veel stress. Mensen met ongunstige leefomstandigheden krijgen relatief vaker te maken met stress veroorzakers zoals geldzorgen, discriminatie, een slecht onderhouden woning, overlast in buurt of werkloosheid. Ook hebben zij relatief vaker te maken met continue triggers van stress zoals ingewikkelde post die je niet begrijpt of een baas die het niet accepteert dat je weer naar het ziekenhuis moet voor een afspraak. Daarnaast kunnen ook levensgebeurtenissen van invloed zijn op stress zoals het verlies van een dierbare, een echtscheiding, vluchten naar een ander land.
Handvatten om stress aan te kaarten en aan te pakken
Dr. Karen Hosper is strategisch adviseur bij Pharos en betrokken bij het onderzoek naar chronische stress. “Er zijn verschillende handvatten waarmee je iemand met chronische stress kunt helpen.” De volgende handvatten zijn ontwikkeld voor zorgverleners en beleidsmakers in de (sociale jeugd-) zorg en bij de gemeente. Ze zijn echter ook behulpzaam voor iedereen die iemand kent met chronische stress:
Herken de signalen van chronische stress
Hoe eerder je chronische stress herkent bij een ander, hoe eerder je daar rekening mee kunt houden in je contact. Je kunt daarbij letten op signalen in het gedrag, de houding of vanuit bepaalde klachten.
- Gedrag: Prikkelbaar, zenuwachtig, nerveus, snel huilen, meer geld uitgeven, middelengebruik, te laat komen.
- Cognitief: Vergeetachtig, concentratieproblemen
- Klachten: Maagpijn, hoofdpijn, zweten
Maak mensen bewust van wat stress met je doet
Op het moment dat je snapt waar stress vandaan komt en dat stress niet het gevolg is van een persoonlijk falen (of te wel ‘eigen schuld, dikke bult’) dan draagt dit al bij aan verlichting. Voorlichting over stress kan mensen al helpen met de stress die zij ervaren. Pharos heeft een korte animatie met uitleg over de werking van stress. Kijk hier.
Werk persoonsgericht en empathisch
Neem de tijd om echt te luisteren naar het verhaal van iemand met chronische stress. Maak echt contact en verdiep je in andermans leefwereld. Door een betere vertrouwensrelatie, neemt wederzijds begrip toe waardoor stress kan verminderen.
Spreek en schrijf in begrijpelijke taal
Taal doet een beroep op je denkvermogen. Voorkom extra stress door onduidelijke, ingewikkelde taal. Maakt jouw organisatie het makkelijk voor patiënten en cliënten om informatie te vinden, begrijpen en toe te passen? Krijg een beeld met deze sneltest.
Versterk vaardigheden en geloof in eigen kunnen
Stress vermindert zelfredzaamheid en zelfvertrouwen, mensen voelen geen controle meer. Laat mensen succeservaringen opdoen met kleine, haalbare doelen. Gebruik positieve bekrachtiging en benadruk vooral wat goed gaat. Stimuleer sociale contacten. Bekijk ook de elementen uit de Mobility Mentoring aanpak uit Amerika.
Stimuleer activiteiten die stress reduceren
Iedereen kan zelf iets doen om stress te verminderen. Er zijn altijd mogelijkheden. Als je mensen wilt helpen om zichzelf te helpen om stress te verminderen, sluit dan vooral aan bij de activiteiten waar zij zelf blij van worden. Activiteiten die stress kunnen verlagen zijn: bewegen, buiten zijn in een groene omgeving, ontspanningsoefeningen, mindfulness, muziek luisteren, sociale contacten en sociale steun.
Versterk veerkracht in de jeugd
Het is goed als er meer aandacht komt voor het leren omgaan met stress in je jeugd, bij voorbeeld op school. Vanuit jeugdzorg is het belangrijk alert te blijven op stressvolle omstandigheden bij de ouders zoals huisvesting, werk, inkomen, schulden). Bekijk ook het filmpje: Early Life Stress (chronische stress bij kinderen) – YouTube
Draag bij aan stressvrije instanties en wijk
Maak openbare instanties makkelijk bereikbaar, zodat dit geen stress toevoegt:
- Heldere bewegwijzering
- Begrijpelijke informatie
- Vriendelijke ontvangst
- Hulp bij digitale voorzieningen
Bied een veilige en aantrekkelijke leefomgeving in de wijk:
- Breng in kaart: wat geeft inwoners stress in de wijk?
- Welke problemen kan de gemeente oppakken?
Denk aan: groen, veilig, schoon
Meer informatie
Basis begrip, erkenning en geduld zijn belangrijke ingrediënten om mensen te helpen minder stress te laten ervaren. Kleine veranderingen kunnen al helpen. Ga voor meer informatie en tips naar de publicatie van Pharos: ‘Leven met ongezonde stress’ .
